Danişmend Gazi, öncelikle kendisine ikta edilen Sivas'ı fethetmiş ve beyliğin temellerini burada atmıştır. Buradan hareketle Tokat, Niksar, Zile, Amasya, Kayseri, Develi, Zamantı, Elbistan ve Çorum'u fethederek beyliğini kurmuştur.Reşidüddin'in Câmi'ü't-Tevârih adli eserinde, Danişmend Gazi'nin Malazgirt Savaşı'nın kazanılmasında  önemli bir rol oynadığını şu rivayet ile aktarmaktadır:

Sultan Alparslan, barış teklifinin Bizans İmparatoru Romanos Diogenes tarafından kabul edilmemesi üzerine, Artuk, Saltuk, Mengücük, Danişmend, Çavlı ve Çavuldur adlı emirleriyle yüksek bir yerden Bizans ordugahını gözetlemiş ve savaşla ilgili olarak onların görüşlerini sormuştur. Bunun üzerine Danişmend yer öpüp müsaade istemiş ve şunları söylemiştir: 

"Bugün Çarşambadır. Saadetle geri dönelim. Bugün ve yarın silahlarımızı hazırlamakla geçirelim. Elbiselerimizi temizleyip zemzemle yıkanmış kefenlerimizi hazırlayalım. Cuma günü hatiplerin minberlerde 'Ya Rabbi! İslam ordularını mansur ve muzaffer eyle' diye dua ettikleri zaman, ihlasla tekbir getirip küffar ordusunun üzerine saldıralım. Eğer şehitlik saadetine erişirsek güzel mükafattır ve eğer muzaffer olursak da büyük başarıdır". 

Danişmend'in bu sözlerinden sonra Sultan Alparslan ve emirler, onun fikrine katılıp geri dönmüşler ve kararlaştırılan gün geldiğinde tekbir getirerek düşmanın üzerine saldırıp galip gelmişlerdir.1071'de Sivas'ı ve 1073'de Tokat'ı fetheden Danişmend Gazi, kendisine bağlı emirlerden Çavuldur, Tursan, Kara Doğan, Osmancık, İltekin ve Karatekin ile birlikte Tokat, Sivas, Amasya, Kayseri ve Çorum çevresindeki kaleleri 1071-1080 yılları arasında fethetmiştir. Danişmend Gazi hem Bizans hem de Trabzon Rum Devletiyle mücadele etmiştir. Danişmend Gazi, kendi adına para bastıran ilk Danişmendli hükümdarıdır.

Ömrünü gaza ve fetihlerle geçiren bu mücahit şahsiyetin dinlenmeye pek vakti olmasa da Anadolu'daki ilk Türk camisini yaptırma şerefine ermiştir. Danişmend Gazi, 1074 yılında Tokat'ta Garipler Camisini yaptırmıştır. Anadolu'nun en eski Türk camisi olarak bilinen Garipler Camisi, mimari açıdan o dönem Buhara yakınlarında yapılan Degaron Camisine (Hezâre Kışlağı) benzemektedir. Orta Asya Türk mimarisi Garipler Camii ile bu coğrafyaya taşınmış ve 16. yüzyıl klasik dönem Osmanlı mimarisinin kaynağı ve prototipi olmuştur.